Houten poppen

Een heel bekende houten pop is de Dutch doll. Het zijn vrij eenvoudige houten popjes. De ledematen scharnieren op houten pennetjes, kop en romp zijn uit een stuk. Het is echter geen Hollandse pop, zoals de naam doet vermoeden. Dutch is waarschijnlijk een verbastering van het woord deutsch. Zo bestaan er ook Dutch clocks die in het Zwarte Woud zijn gemaakt. De Dutch dolls, zoals ze ook nu nog onder verzamelaars bekend zijn, werden in grote getale gemaakt vanaf het einde van de achttiende tot in het midden van de twintigste eeuw. Nederlandse kooplieden kochten via tussen­handelaren in het Grödner Tal (Zuid-Tirol) de poppen bij duizenden en verscheepten ze vanuit de Nederlandse zeehavens naar Engeland en Amerika. Ook daardoor zou de naam Dutch doll ontstaan kunnen zijn.

Begrijpelijkerwijs kwamen de meeste houten poppen uit bosrijke gebieden, zoals Zuid-Duitsland, Oostenrijk en Italië. Daar ontwikkelden zich hele industrieën. Er was ook een enorme kring van thuiswerkers waar vaak hele families: grootouders, ouders en kinderen, deel van uitmaakten. Zij werkten van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat. Voor weinig geld maakten zij onder meer de onderdelen van de poppen, kleding, pruiken en koppen. De fabrikanten en handelaren verdienden het meeste geld aan de poppen. De Duitse overheid zag al vroeg in hoe belangrijk de speelgoedindustrie was voor de export en gaf mensen die in deze bedrijfstak werkzaam waren bepaalde belasting­voordelen.

De eenvoudigste poppenkop is de gelijkmatig mechanisch gedraaide kop met opgezette neus. Ze hebben geschilderde wenkbrauwen, ogen, wangen, mond en haren. De met de hand gesneden houten kop heeft daarentegen meer vorm en uitdrukking, maar was dan ook veel duurder om te maken.

De fabrikanten stelden derhalve alles in het werk een productieproces te ontwikkelen om mechanisch koppen te vervaardigen die de handgemaakte kop zo dicht mogelijk benaderden. In 1850 lanceerde de firma E.H. Rupprecht te Neurenberg een methode om uit een eivormig stuk hout koppen te stansen; alleen de afwerking moest dan nog met de hand geschieden. Een andere Duitse fabrikant die geheel houten poppen fabriceerde was de firma Julius Dorst uit Sonneberg. Door verkoopsuccessen moesten zij in 1878 het bedrijf uitbreiden met een houtdraaierij en- snijderij.

De firma Franz Schmidt, Georgenthal, startte in 1898 met het produceren van geheel uit hout vervaardigde poppen. Hun manier van werken was: grofweg een kop van hout maken, deze ruim een uur in water laten zwellen en daarna in een roodgloeiende ijzeren mal persen.

Een Amerikaanse firma die zeker vermeld moet worden is Albert Schoenhut & Co. te Philadelphia. Vanaf 1872 heeft deze firma prachtig houten speelgoed en poppen vervaardigd.

Albert Schoenhut, wiens grootvader en vader bedreven houtsnijders waren in Württemberg, kwam op 17-jarige leeftijd naar Amerika. Nadat hij enkele jaren voor anderen had gewerkt, begon hij in 1872 voor zichzelf. De fabriek is niet alleen beroemd geworden om zijn prachtige houten poppen, maar ook om de clowns en andere figuren uit de “Humpty Dumpty Circuswereld’.